(geschreven als opdracht voor de Schrijversvakschool)

1940

De burgemeesters van Den Haag en Baarn zullen met tegenstrijdige gevoelens aan dinsdag de 30e april van 1940 begonnen zijn. Al weken, maandenlang leven ze onder de dreiging van een oorlog. In september 1939 is Duitsland Polen binnengevallen en dat had tot een oorlogsverklaring door Frankrijk en Engeland aan Duitsland geleid. Hitler had zich daar niet veel van aangetrokken; hij sloot een pact met Stalin waarin Oost-Europa onder hen beiden werd verdeeld en trok verder op oorlogspad. De laatste dagen werd het voorpaginanieuws gedomineerd door berichten over de inval van Duitsland in Denemarken en Noorwegen. Op deze uitzonderlijk mooie voorjaarsochtend van de 30e april brengen de kranten uitgebreide berichten en analyses van de situatie. Ook het neutrale Nederland wordt regelmatig geraakt door de oorlogshandelingen, met name vissersschepen zijn soms het slachtoffer van mijnen of beschietingen door de Duitse marine.

Maar deze 30 april is ook de 30 april van kroonprinses Juliana die 31 jaar wordt. Ook daar besteedt vandaag elke krant aandacht aan, meestal op diezelfde voorpagina. Prinses Juliana had vanwege “de tijdsomstandigheden” gevraagd om geen openbare feestelijkheden te organiseren. Desondanks worden er in heel Nederland festiviteiten georganiseerd en is er tegelijkertijd een breed bewustzijn van de oorlogsdreiging. Dat leidt tot een nog grotere behoefte de dag van de kroonprinses te vieren. De Zuid-Willemsvaart, een regionale krant uit Helmond, geeft op wel heel welsprekende en bloemrijke wijze uiting aan dit gevoel:

Buiten onze grenzen raast het oorlogsbedrijf, zoeken duizenden langs wegen van strategie, vernuft en list den dood van evenzoovele anderen, wordt niets-ontziend geweld verheven tot de eer der heldhaftigheid in den demonischen dienst van Mars. De zonnebrand van juichende vreugde, welke andere jaren in uitbundigheid oplaaide onder het Nederlandsche volk op den verjaardag van Prinses Juliana, is thans getemperd door den domper der bedruktheid om de bloedige volkerenworsteling, welke weer over het Avondland is gekomen. (…) Hechter en vastberadener scharen wij ons op dezen dag rondom de Oranjes in wie onze vrijheid en onafhankelijkheid is gepersonifieerd, om mét Oranje het erfdeel der vaderen te verdedigen en pal te staan voor onze ongereptheid.

Vrijwel elke krant laat zich op vergelijkbare wijze uit in redactionele artikelen en foto-onderschriften.

De verjaardag van prinses Juliana werd in die jaren uitbundig gevierd. De dag had net als Koninginnedag of Koningsdag een eigen naam: Prinsessedag of ook wel Julianadag. De positie van het koningshuis was onomstreden en Nederland was veel meer verbonden met God, Oranje en Vaderland dan tegenwoordig. Daar komt bij dat we nu een hele rij troonopvolgers hebben en ook dat was anders in die tijd: Juliana was de enige troonopvolger en het koningshuis ging met haar geboorte een stabielere toekomst tegemoet, waar Nederland lang had geleefd met angst en twijfel over die toekomst. Zelfs opvolging door een buitenlandse vorst was een tijdlang een reële mogelijkheid. Ook daarom was Juliana bijzonder geliefd.

Voor burgemeester Van Reenen van Baarn zal het dit jaar een rustige Prinsessedag worden. Juliana en haar gezin zijn na de mobilisatie in augustus ‘39 verhuisd van paleis Soestdijk naar Huis ten Bosch in Den Haag, zodat Juliana zich beter kon wijden aan haar voorzitterschap van het Rode Kruis. Er was nog even de hoop dat het gezin Prinsessedag op Soestdijk zou vieren, maar dat zat er niet in. Festiviteiten zijn er wel: er wordt gevlagd, er is een defilé van de daar gelegerde troepen en een hardloopwedstrijd. Er liggen felicitatieregisters op het paleis, maar het is niets in vergelijking met eerdere jaren waarin de gemeente Baarn, paleis Soestdijk, het middelpunt van de viering was.

Voor burgemeester De Monchy van Den Haag ligt dat heel anders. Hij had in 1937 het huwelijk voltrokken tussen Juliana en Bernhard van Lippe-Biesterveld. Nu is het paar weer terug in Den Haag, met twee kleine dochters: de prinsessen Beatrix en Irene. Ondanks de oproep van prinses Juliana zullen er vandaag in Den Haag allerlei festiviteiten plaatsvinden. Ook in de rest van Nederland wordt er feest gevierd. Minder uitbundig misschien, maar er zijn nog steeds carillionconcerten en optredens van de plaatselijke harmonie. De Oranjecomité’s roepen op massaal te vlaggen en oranje te dragen en daar wordt breed gevolg aan gegeven. De burgemeester van Amsterdam verleent café’s en restaurants toestemming om tot twee uur ‘s nachts open te zijn en er mag binnen ook tot twee uur live-muziek zijn.

Op gemeentehuizen liggen felicitatieregisters en in vele dorpen en steden zijn kinderfeesten. In Den Haag, de stad van burgemeester De Monchy, zijn de scholen en de departementen dicht. Op paleis Noordeinde kan een felicitatieregister getekend worden en bij Huis ten Bosch worden grote hoeveelheden bloemen en telegrammen bezorgd.

Sterker nog, Juliana zelf heeft aangekondigd met haar gezin een rijtoer van tien kilometer door Den Haag te willen houden. Rond vier uur ‘s middags vertrekt het gezin vanaf Huis ten Bosch in een open auto met politie-escorte voor een tien kilometer lange rijtoer door Den Haag. Het is prachtig weer en duizenden mensen verzamelen zich langs de route, waaronder veel militairen die stram in de houding schieten bij het passeren van de auto. Bij terugkomst op Huis ten Bosch bleef een grote menigte zingen en juichen bij het paleis tot het gezin zich nog een keer liet zien en vanachter het raam naar de menigte wuift.

De bezorgdheid die doorklinkt in al die krantenberichten eind april zal al snel terecht blijken te zijn: op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen en vier dagen later is de capitulatie. Een periode van vijf lange jaren Duitse bezetting begint.

1939

In 1939 was Prinsessedag nog in relatieve onbezorgdheid gevierd. Er waren drie weken eerder troepen gemobiliseerd om de grenzen te bewaken, maar ook zij deden volop mee aan de festiviteiten, zoals in Overasselt bij Nijmegen waar burgers en militairen in eendrachtige samenwerking “een echt Oranjefeest” organiseerden met veel sport, muziek van de plaatselijke harmonie en toespraken.

In de kranten was er de nodige aandacht voor de situatie in Polen, voor Chamberlain die na vriendelijke woorden van Hitler aan zijn adres met zijn collega’s in het Britse kabinet ging overleggen en voor een toespraak van Hitler tot 140.000 Duitse jongens en meisjes in het Olympisch Stadion in Berlijn. Maar de voorpagina van veel kranten werd gevuld met de feestelijke opening van de Wereldtentoonstelling in New York, waar professor Einstein een lezing hield “over cosmische stralen”.

Jammer dat het weer dat Prinsesseweekend zo slecht was: koud, regenachtig en veel wind. Het was een uitbundig feest van drie dagen en het zou voorlopig de laatste zorgeloze verjaardag van Juliana zijn. De verjaardag viel op zondag en de festiviteiten waren daarom doorgeschoven naar maandag 1 mei, behalve in de gemeenten Baarn en Soest die een feestelijk defilé op zaterdag 29 april organiseerden. In lange rijen trokken hoogwaardigheidsbekleders en overige inwoners van Baarn en Soest langs paleis Soestdijk, waar het koninklijk gezin vanachter het raam, slecht weer immers, het tafereel gadesloeg.

Muziek, gejuich en bloemen, heel veel bloemen. De kleine Beatrix, staand in de vensterbank, stal de show. Ze klapte mee met de muziek en barstte in huilen uit toen het gejuich té hard werd.

Na afloop van het defilé deelde prinses Juliana mee dat ze uit erkentelijkheid voor de huldeblijken op zondag, haar verjaardag tenslotte, een feestelijke rijtoer door Baarn en Soest zou houden met haar gezin. ‘s Middags vond er op een terrein vlak naast Soestdijk nog een concours hippique plaats. Prins Bernhard en zijn broer Aschwin woonden de wedstrijden bij. De Baarnsche Rijvereniging maakte van de gelegenheid gebruik om Bernhard een shetlandpony, Astrid, aan te bieden voor het prinsesje Beatrix.

Zondags bezochten Juliana en Bernhard, vergezeld door koningin Wilhelmina, eerst een kerkdienst in de Nederlands Hervormde Kerk van Baarn. Daarna werd vanaf Soestdijk in een gesloten auto (want ja, het weer) de rijtoer gemaakt. De mensen stonden rijen dik en er was een eindeloos gejuich. De auto vorderde maar langzaam, de mensen blokkeerden in hun enthousiasme de rijbaan en wanneer Bernhard de kleine Beatrix omhooghield zwol het gejuich nog harder aan.

Maar de officiële viering was dus de volgende dag. Dat betekende in elke stad en elk dorp festiviteiten: muziek, feestavonden, sportwedstrijden, vlaggen en wimpels, toespraken en vuurwerk.

1941

In 1941 zal Juliana haar verjaardag in Ottawa in Canada vieren, met de prinsesjes Beatrix en Irene. Bernard is achtergebleven in Engeland, waar hij koningin Wilhelmina bijstaat. Zo nu en dan komt hij op bezoek en ook koningin Wilhelmina bezoekt haar dochter in Ottawa een enkele keer. Bijvoorbeeld bij de doop van Margriet, het prinsesje dat in 1943 geboren wordt. Juliana en de kinderen blijven de hele oorlog in Ottawa. In april 1945 komt eerst Juliana terug en in juni volgen de drie prinsesjes waarna het gezin weer z’n intrek neemt in paleis Soestdijk.

In de oorlogsjaren kan de verjaardag van Juliana in Nederland alleen stiekem en in stilte gevierd worden. De media staan onder Duitse controle en besteden er geen enkele aandacht aan. In de Nederlandse koloniën of op Nederlandse consulaten is dat anders, maar, zo zegt de krant “Amigoe di Curacao” “het wordt gezien de droevige omstandigheden in stilte gevierd”. Zo zamelen in Argentinië woonachtige Nederlanders 10.000 gulden in als cadeau aan Juliana, het is bestemd voor de uitrusting van de Nederlandse strijdkrachten.